Economics of Enterprise (bosnian)

...

- za jedinicu proizvoda

- za ukupni obim proizvodnje

Za pojedinačne utroške (utrošci osnovnog i pomoćnog materijala i radne snage na poslovima izrade i pomoćnim poslovima u proizvodnji) je karakteristično da se mogu utvrditi za svaku vrstu i jedinicu proizvoda.

Zajednički utrošci (utrošci režijskog materijala, sredstva za rad i radna snaga na režijskim poslovima), se određuju u globalnom obimu.

FINANSIJSKO IZRAŽAVANJE TROŠENJA

Cijena je kvantitativni izraz vrijednosti materijalnih elemenata proizvodnje u novčanom obliku, a od njene veličine zavisi i veličina troškova.

Zarade radnika nemaju karakter tržišnih cijena, one se posmatraju kao novčani multiplikator utrošaka radne snage. Zarade su reprodukciona vrijednost utrošene radne snage, odnosno vrijednost koja je potrebna da se reprodukuje utrošena radna snaga.

KLASIFIKACIJA TROŠKOVA PO RAZLIČITIM KRITERIJIMA

- Klasifikacija troškova po elementima proizvodnje

Kvalitativna struktura elemenata proizvodnje je nepromjenjiva, odnosno proces proizvodnje se ne može odvijati bez sva tri elementa proizvodnje.

- Troškovi materijala - Tm

Upotrebni kvalitet materijala se pribavlja u razmjeni za novac. U tom procesu razmjene se utvrđuje novčani izraz vrijednosti – cijena materijala, čime se pored utrošene količine, kvantitativno određuje trošenje ovog elementa proizvodnje.

Tako da se troškovi materijala kvantitativno određuju u funkciji utrošaka i nabavnih cijena.

Na visinu troškova materijala djeluju objektivni (prirodni, tehnički i društveni) i subjektivni faktori (organizacioni faktori).

Vrijednost utrošenog materijala, izražena u novcu, se reprodukuje kao prenesena vrijednost ovog dijela sredstava za proizvodnju prodajom novog proizvoda.

- Troškovi sredstava za rad – Ti

Preduzeća kao organizacioni sistemi pribavljaju upotrebni kvalitet sredstava za rad u razmjeni za novac. U procesu razmjene se utvrđuje novčani ekvivalent u vidu cijene sredstava za rad koja su za njihovog proizvođača finalni proizvod. Na taj način se troškovi sredstava za rad kvantitativno određuju u funkciji utrošaka i nabavnih cijena.

Reprodukovanje utrošenih sredstava za rad se ostvaruje realizacijom proizvoda dobijenih pomoću njih, jer je u strukturi proizvedene vrijednosti i dio prenesene vrijednosti ovog elementa proizvodnje, izražen u obliku amortizacije.

- Troškovi radne snage – Tl

Konkretno preduzeće kao ekonomski sistem upotrebnu vrijednost radne snage za obavljanje svoga poslovanja pribavlja zapošljavanjem radnika u preduzeće. Pri tome, radnici se u procesu proizvodnje, odnosno procesu rada ispoljavaju trošenjem svoje radne snage, a neki od njih su nosioci funkcija upravljanja i rukovođenjima sredstvima i rezultatima proizvodnje.

Utrošena radna snaga radnika se reprodukuje isplatom zarada za izvršeni rad, koja predstavlja novčani izraz vrijednosti ovog elementa proizvodnje.

Vrijednost utrošene radne snage izražena kroz zaradu radnika se reprodukuje kao dio novoostvarene vrijednosti u realizovanoj cijeni proizvodnje.

KLASIFIKACIJA TROŠKOVA PREMA MJESTU NASTANKA

Klasifikovanje troškova prema mjestu nastanka podrazumijeva njihovo razlaganje na dva osnovna organizaciona segmenta materijalno-organizacionog sistema, i to:

- podsistem režijskih poslova

- podsistem proizvodnog izvršenja.

U podsistemu pripreme nastaju određeni troškovi elemenata proizvodnje nezavisno od pojave proizvoda ili drugog učinka konkretnog sistema. Ovaj podsistem ulaganja materijalno-organizacionog sistema se zove i režijsko trošenje.

Podsistem pripremno-završnih poslova se odlikuje složenošću, režijski troškovi se diferenciraju po pojedinim segmentima organizacije poslovanja, kao što su:

- troškovi pogonske režije

- troškovi razmjenske režije

- troškovi upravne režije.

U ovu grupu troškova se svrstavaju sljedeće karakteristične veličine ulaganja u podsistemu pripreme proizvodnje:

- troškovi materijala na pripremno-završnim poslovima

- troškovi radne snage na poslovima rukovođenja i upravljanja

- troškovi radne snage na poslovima projektovanja, konstrukcije i kontrole proizvoda

- troškovi radne snage na komercijalnim, finansijskim, kadrovskim i sličnim opštim poslovima

- troškovi sredstava za rad u uslovima vremenske amortizacije.

Druga grupa u okviru ove podjele se odnosi na poslove proizvodnog izvršenja – troškovi izrade, koji nastaju na poslovima neposredne proizvodnje, odnosno u tehnološkim fazama ciklusa reprodukcije i neposredno su vezani za proizvodni proces. U ovu grupu ubrajamo troškove:

- osnovnog materijala

- pomoćnog materijala

- pogonske energije

- radne snage na tehnološkim poslovima

- radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji

- sredstava za rad koja neposredno učestvuju u procesu proizvodnje i troše se u srazmjeri sa dinamikom obima proizvodnje.

KLASIFIKACIJA TROŠKOVA PREMA VEZANOSTI ZA NOSIOCE

Jedan dio ukupnih troškova elemenata proizvodnje se može vezati za svaku vrstu i jedinicu proizvoda posebno, dok se drugi dio ovog oblika ulaganja javlja kao zajednički za više vrsta i jedinica proizvoda.

Na ovoj osnovi, troškovi se dijele na dvije skupine i to:

- pojedinačni troškovi

- zajednički troškovi.

Pod pojedinačnim troškovima se podrazumijevaju